Αφιέρωμα στα 67 χρόνια της ΕΠΟΝ
Κυριακή 13 Ιανουαρίου 1946. Από νωρίς το πρωί πλήθος νέων, κατά ομάδες κι απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας, συνέρρεε στο θέατρο «Απόλλων». Μέσα στην αίθουσα του θεάτρου η διακόσμηση απόλυτα λιτή και ιδιαίτερα συμβολική, ήταν ειδικά προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις του γεγονότος που από στιγμή σε στιγμή έμελλε να συμβεί. Ήρωες του ’21, φωτογραφίες νέων ανθρώπων που δεν ήταν πια στη ζωή, φλογερά συνθήματα και δύο όμορφα πανό. Στο ένα εικονιζόταν η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η νεαρή επονίτισα που θυσίασε τη ζωή της ορμώντας ίσια πάνω στο γερμανικό τάνκς στις 22 Ιουλίου 1943 όταν σύσσωμος ο λαός της Αθήνας διαδήλωνε εναντίον της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής. Το άλλο πανό εικόνιζε δύο δουλευτάδες, μια κοπέλα κι ένα αγόρι, έναν κασμά, μια αξίνα και στάχυα, συμβολίζοντας έτσι μια καινούργια εποχή που άνοιγε τους ορίζοντές της.Φτάνοντας στο θέατρο οι νέοι- που είχαν χωριστεί σε ομάδες ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή της χώρας από την οποία προέρχονταν- άρχισαν να καταλαμβάνουν τις συγκεκριμένες θέσεις στις οποίες τους οδηγούσαν οι υπεύθυνοι διοργανωτές της εκδήλωσης. Στις πρώτες σειρές του θεάτρου προσέρχονταν και κάθονταν οι επίσημοι προσκεκλημένοι: Οι εκπρόσωποι της Κ.Ε του ηρωικού ΚΚΕ Β. Μπαρτζιώτας και Γ. Ιωαννίδης, ο Γραμματέας του ΑΚΕ Κ. Γαβριηλίδης, ο Πρόεδρος της ΕΛΔ Αλ. Σβώλος, ο Στ. Κρητικάς της Δημοκρατικής Ένωσης, ο Γ. Οικονόμου του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), ο Ηρ. Παπαχρήστου από το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, ο τιμημένος αρχηγός του ΕΛΑΣ στρατηγός Στ. Σαράφης και ο στρατηγός Εμμ. Μάντακας, η Μαρία Σβώλου εκ μέρους της Εθνικής Αλληλεγγύης, ο καθηγητής Ν. Κιτσίκης εκ μέρους της επιστημονικής εταιρείας Επιστήμη- Ανοικοδόμηση (ΕΠ- ΑΝ), ο διακεκριμένος επιστήμονας- Γιατρός και αγωνιστής Π. Κόκκαλης, ο καθηγητής- φιλόσοφος Χρ. Θεοδωρίδης οι ποιητές Κ. Βάρναλης και Βασ. Ρώτας, ο ανταποκριτής του σοβιετικού πρακτορείου ΤΑΣ Βελιτσάνσκι και πλήθος άλλων. Στις 9 το πρωί η προσέλευση είχε ολοκληρωθεί κι όλα ήταν έτοιμα για τη μεγάλη στιγμή. Σε λίγο θα άρχιζε τις εργασίες του το Α’ Συνέδριο της ΕΠΟΝ. Πριν όμως δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες την προετοιμασία και τις εργασίες του συνεδρίου ας γυρίσουμε το χρόνο λίγο πίσω για να θυμηθούμε πως δημιουργήθηκε η ΕΠΟΝ και τι έργο κατάφερε να επιτελέσει.
Ποια ήταν η ΕΠΟΝ
Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) ιδρύθηκε στις 23 Φλεβάρη του 1943 ύστερα από πανελλαδική σύσκεψη που συνήλθε στην Αθήνα με πρωτοβουλία της Κ.Ε του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜΝ). Στη σύσκεψη πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις παρακάτω οργανώσεις: «Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος», «Αγροτική Νεολαία Ελλάδος», «Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία», «Ενιαία Μαθητική Νεολαία», «Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης», «Θεσσαλικός Ιερός Λόχος», «Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία», «Λεύτερη Νέα», «Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορεία Ελλάδος», «Φιλική Εταιρεία Νέων». Επίσης συμμετείχαν τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜΝ, αντιπροσωπείες του ΕΑΜΝ Μακεδονίας και Πελοποννήσου καθώς και αντιπροσωπεία του εθνικού συμβουλίου των φίλων της νέας Γενιάς. Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ οι προαναφερόμενες οργανώσεις αυτοδιαλύθηκαν και συγχωνεύτηκαν στις γραμμές της. Το αυτό ίσχυσε και για το ΕΑΜ Νέων που ήταν τμήμα νεολαίας του ΕΑΜ και είχε ιδρυθεί στις 5 Φλεβάρη 1942 στην Αθήνα με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και με τη συμμετοχή, αρχικά, των οργανώσεων «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορεία», «Δημοκρατική Ένωση Νέων» και «Ελευθέρια». Η ΕΠΟΝ αυτοπροσδιοριζόταν από τα ιδρυτικά της κείμενα και το καταστατικό της ως οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική- προοδευτική, αντιπολεμική- φιλειρηνική. Βασικούς της σκοπούς είχε:- Την εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα.
- Την υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό.
- Την εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια τη κατοχής όσο και μετά με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν.
- Τον αγώνα κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους.
- Την ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της.
Η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης αλλά και μετά. Η παρουσία της αποδείχτηκε αναντικατάστατη και η συμβολή της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μοναδική. Από τις γραμμές της πέρασαν 600 χιλιάδες νέοι και νέες από τους οποίους 35 χιλιάδες έγιναν ανταρτοεπονίτες μαχητές του ΕΛΑΣ και 36 χιλιάδες αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ των πόλεων, στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα έμπεδα. Δεν υπήρξε διαδήλωση όπου η ΕΠΟΝ να μην έδωσε το δικό της μοναδικό παρόν στο μαζικό αγώνα κατά των κατακτητών. Και δεν υπήρξε μάχη όπου να συμμετείχαν ανταρτοεπονίτες και να μην διακρίθηκαν. Σε 1.300 υπολογίζονται οι Επονίτες αντάρτες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών που έπεσαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή που πιάστηκαν και βασανίστηκαν από τις αρχές κατοχής και τα όργανά τους. Έτσι η ΕΠΟΝ κέρδισε την εκτίμηση και την αναγνώριση όλων των αντιστασιακών νεολαιών της Ευρώπης σαν η κορυφαία, η μοναδική νεολαΐστικη οργάνωση της Ελληνικής Εθνικής Αντίστασης. Γι'' αυτό και το Νοέμβρη του 1945 αντιπροσώπευσε την ελληνική νεολαία στο ιδρυτικό συνέδριο της ΠΟΔΝ στο Λονδίνο.
Η δράση της στην κατοχή, το ειδικό της βάρος στην Ελλάδα και διεθνώς, η τεράστια επιρροή της στους νέους ανθρώπους, οι προοδευτικές της ιδέες, όπως ήταν αναμενόμενο προκάλεσαν την οργή και το μίσος της ντόπιας και ξένης αντίδρασης, με αποτέλεσμα η ΕΠΟΝ να πολεμηθεί από την ντόπια οικονομικοπολιτική ολιγαρχία, τους δοσίλογους, τους μοναρχοφασίστες και τους ξένους προστάτες τους (Αγγλους και Αμερικανούς) στη μεταπελευθερωτική περίοδο- ιδιαίτερα στην περίοδο μετά τη Βάρκιζα- όπου τα μέλη της γνώρισαν απίστευτους διωγμούς, με τελική κατάληξη, στα τέλη του 1947, να τεθεί εκτός νόμου, με τον περιβόητο Ν. 509
Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 67 χρόνων από την ίδρυση της ΕΠΟΝ θεωρήσαμε σκόπιμο να τιμήσουμε τη μεγάλη αυτή ιστορική επέτειο με αναφορές στη δράση της γύρω από τα ζητήματα της παιδείας και την οργάνωση του μαθητικού κινήματος στα χρόνια της κατοχής, αλλά και με αναφορά στη δράση της στην Ηλιούπολη.
Σελίδες απ'' τους μαθητικούς αγώνες της ΕΠΟΝ
Στο καταστατικό της ΕΠΟΝ, στο άρθρο 3 όπου αναγράφονται οι σκοποί της οργάνωσης, ως δεύτερος σκοπός της- αμέσως μετά την εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Ελλάδας- αναγράφεται ο αγώνας για την «υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς, στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό». Το σύνθημα «Πολεμάμε και τραγουδάμε- πολεμάμε και μαθαίνουμε!» ήταν το βασικότερο που χαρακτήριζε όλη την επονίτική δουλειά. Έτσι, όπως ήταν φυσικό, η ΕΠΟΝ έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στη μαθητική νεολαία η οποία με τη σειρά της έγραψε μοναδικές σελίδες ηρωικών αγώνων από τις τάξεις των επονίτικων οργανώσεων.
Πρόδρομοι της ΕΠΟΝ στη μαθητική νεολαία
Μαθητικό αντιστασιακό κίνημα, όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό υπήρχε πριν την ίδρυση της ΕΠΟΝ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε πως συνιδρυτής της ΕΠΟΝ, στα ιδρυτικά της κείμενα, εμφανίζεται και η «Ενιαία Μαθητική Νεολαία». Ας δούμε όμως το θέμα αναλυτικότερα.Από τον Φθινόπωρο του 1941 που ανασυγκροτείται η ΟΚΝΕ, οι νέοι κομμουνιστές δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην οργάνωση της μαθητικής νεολαίας. Η δουλειά αυτή αποκτάει νέα ορμή με την ίδρυση του ΕΑΜ Νέων (ΕΑΜΝ) το Φλεβάρη του 1942. Φτιάχνεται επιτροπή μαθητών από ΟΚΝίτες και άλλους αντιφασίστες μαθητές, επιτυγχάνεται σιγά- σιγά μια ευρύτερη συσπείρωση και αρχίζει η δράση με στόχο:
-Να ανοίξουν τα σχολεία που οι κατακτητές τα είχαν μετατρέψει σε αχούρια, στρατώνες και φυλακές.
- Να εξασφαλιστεί συσσίτιο στους μαθητές για να μην πεθάνουν από την πείνα.
- Να γίνουν τα σχολεία σαν το «κρυφό σχολειό του ''21».
Για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων δημιουργούνται νόμιμες μαθητικές επιτροπές σε σχολεία και μια συντονιστική παμμαθητική επιτροπή, φτιάχνονται υπομνήματα, μαζεύονται υπογραφές γονέων, γίνονται παραστάσεις στο ψευτοϋπουργείο της κατοχικής κυβέρνησης και τελικά προκύπτει αποτέλεσμα. Το Μάρτη του ''42 ανακοινώνεται το άνοιγμα των σχολείων και επιτυγχάνεται ένα υποτυπώδες συσσίτιο. Η συνέχεια είναι εντυπωσιακή.
Στις 25 Μαρτίου 1942 100 μαθητές στην Αθήνα διαδηλώνουν και στεφανώνουν τις προτομές των ηρωων του 1821. Πρόκειται για την πρώτη μαθητική κινητοποίηση. Η ανάπτυξη των οργανώσεων του ΕΑΜΝ στους μαθητές γίνεται ραγδαία. Τον Απρίλη του 1942 οι μαθήτριες συγκροτούν την κοριτσίστικη οργάνωση «Λεύτερη Νέα» που συμμετέχει στη μαθητική επιτροπή του ΕΑΜΝ. Το καλοκαίρι οι οργανωμένοι μαθητές στο ΕΑΜΝ ανέρχονται στους 500 και τον Οκτώβρη του ''42 στους 900. Οι φασιστικές οργανώσεις ΟΕΔΕ και ΕΣΠΟ ξεσκεπάζονται και απομονώνονται.
Το Ιούλη του ''42 οι μαθητές με την καθοδήγηση του ΕΑΜΝ θα προχωρήσουν σε μαζικές κινητοποιήσεις μπροστά στο υπουργείο οικονομικών, στα γραφεία του Ερυθρού Σταυρού και της Κεντρικής Επιτροπής Συσσιτίων για να μην κοπεί το μαθητικό συσσίτιο. Κι όταν τα σχολεία θα ξανανοίξουν, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές ένας νέος κύκλος αγωνιστικών κινητοποιήσεων θα ξεδιπλωθεί με κορυφαία την αποχή από τα μαθήματα τη μέρα της επετείου του ΟΧΙ στις 28 Οκτωβρίου 1942. Αυτή τη μέρα το υπουργείο Παιδείας της κυβέρνησης του δοσίλογου Τσολάκογλου την ήθελα για μάθημα αλλά οι μαθητές τη γιόρτασαν όπως έπρεπε βάζοντας λουκέτο στα σχολεία. Υπολογίζεται ότι πάνω από 6.000 μαθητές και μαθήτριες της Αθήνας και του Πειραιά πήραν μέρος στις μεγαλειώδεις εκδηλώσεις γιορτάζοντας το ΟΧΙ του ελληνικού λαού στο φασισμό.
Το Νοέμβρη του 1942 θα πραγματοποιηθεί μια αλλαγή στην οργάνωση των μαθητών. Με υπόδειξη της ΚΕ του ΕΑΜΝ, το ΕΑΜΝ μαθητών θα πάρει το όνομα «Ενιαία Μαθητική Νεολαία». Το Δεκέμβρη θα ξεσπάσουν νέες μαθητικές κινητοποιήσεις. Λίγο αργότερα, στις 23 Φλεβάρη του ''43, θα ιδρυθεί η ΕΠΟΝ που θα πάρει αμέσως το βάφτισμα του πυρός πρωτοστατώντας στον αγώνα του ελληνικού λαού και της νεολαίας ώστε να αποτραπεί η χιτλερική επιστράτευση. Σε ''κείνο τον αγώνα οι Επονίτες μαθητές γράψαν μοναδικές σελίδες δόξας.
Οι Επονίτες μαθητές στην πρώτη γραμμή
Μια μέρα πριν την ίδρυση της ΕΠΟΝ, στις 22 Φεβρουαρίου του 1943, οι μαθητές κήρυξαν απεργία, αποχή δηλαδή από τα σχολεία, με αίτημα να μην επιστρατευτούν οι γονείς και τ'' αδέλφια τους από τις δυνάμεις κατοχής που επιδίωκαν, με κάθε μέσο, να εξασφαλίσουν εργατικά χέρια για τα εργοστάσια τους στη Γερμανία, ώστε να στείλουν περισσότερους γερμανούς στρατιώτες στο ρωσικό μέτωπο. Η αποχή των μαθητών πέτυχε 100% και συνεχίστηκε και τις επόμενες ημέρες. Έτσι το κατοχικό υπουργείο Παιδείας βλέποντας ότι δεν μπορεί με κανένα μέτρο (απειλές, τρομοκρατία κ.λ.π.) να κάμψει τους μαθητές αποφάσισε να κλείσει τα σχολεία «επ'' αόριστον». Οι μαθητές απαντούν με μαζική συμμετοχή στις διαδηλώσεις του λαού και στις 25 Φλεβάρη θα έχουν τον πρώτο τους νεκρό που έπεσε από τις σφαίρες του κατακτητή, τον επονίτη μαθητή του 5ου Γυμνασίου Αθηνών Γιάννη Δρακόπουλο. Την επομένη έγιναν διαδηλώσεις μαθητών που καταδίκαζαν τη δολοφονία, το φασισμό και τα σχέδια για επιστράτευση ενώ οι επονίτισσες μαθήτριες πήγαν συντεταγμένες στο σπίτι του νεκρού συντρόφου τους, στην οδό Ερεσού την οποία και μετονόμασαν σε ΟΔΟ ΓΙΑΝΝΗ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ.
Οι μαθητικές κινητοποιήσεις κατά της φασιστικής επιστράτευσης θα κορυφωθούν με την τεράστια διαδήλωση, στις 5 Μάρτη του 1943. Μια κινητοποίηση που έφερε τη νίκη, αφού ο εχθρός εγκατέλειψε τα σχέδια του για επιστράτευση και μέχρι το τέλος της κατοχής δεν ξαναεπιχείρησε να τα επαναφέρει. Όμως οι αγώνες της μαθητικής νεολαίας με την καθοδήγηση της ΕΠΟΝ δεν θα σταματήσουν εδώ. Θα συνεχιστούν σ'' όλη τη διάρκεια της κατοχής. Οι μαθητές θα δώσουν αγωνιστικά το παρών τους σ'' όλες τις μεγάλες κινητοποιήσεις του λαού. Θα πρωτοστατήσουν στη μεγάλη κινητοποίηση του λαού και της νεολαίας ενάντια στη φασιστική τρομοκρατία που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 25 Ιούνη του 1943. Ένα μήνα μετά, στις 22 Ιούλη 1943, θα δώσουν δυναμικό παρόν στην κορυφαία διαδήλωση του λαού και της νεολαίας της πρωτεύουσας ενάντια στην επέκταση των βουλγάρων φασιστών στην ελληνική Μακεδονία και ως την απελευθέρωση, δεν θα λείψουν από κανένα μαχητικό προσκλητήριο. Ανάλογη υπήρξε η δραστηριότητα της μαθητικής νεολαίας με την καθοδήγηση της ΕΠΟΝ και στις υπόλοιπες πόλεις και χωριά της πατρίδας μας.
Η ΕΠΟΝ Ηλιούπολης
Στην Ηλιούπολη η ΕΠΟΝ ανέπτυξε αξιόλογη δράση, κυριολεκτικά από τη μύτη των Γερμανών, που είχαν εγκατασταθεί στα «προεδρικά». Η Κάτω Ηλιούπολη, ήταν η κύρια βάση των αντιστασιακών οργανώσεων. Εκεί συνεδρίαζαν μυστικά οι αντιστασιακές οργανώσεις, εκεί ήταν εγκατεστημένη η δύναμη του ΕΛΑΣ (μια διμοιρία), εκεί υπήρχε και η αποθήκη οπλισμού του φρουραρχείου του εφ.ΕΛΑΣ ( επρόκειτο κυρίως για ιταλικά τυφέκια και μπιστόλια, που είχαν περάσει στα χέρια του ΕΛΑΣ μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας). Αξιόλογη επίσης δράση παρουσίαζαν οι περιοχές του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Μαρίνας, με τους κατοίκους τους οργανωμένους στη συντριπτική τους πλειοψηφία στις ΕΑΜικές οργανώσεις.
Το χωνί της ΕΠΟΝ έβγαινε από το λόφο (σήμερα μόλις που διακρίνεται πίσω από πολυώροφες κατασκευές) πάνω από τη σημερινή πλατεία Σικελιανού. Το σούρουπο, όταν ο ήλιος χανόταν στη θάλασσα του Φαλήρου, ακουγόταν η φωνή: «Προσοχή, προσοχή. Σας μιλάει η ΕΠΟΝ…». Έτσι μάθαιναν οι Ηλιουπολίτες τα νέα της εποχής εκείνης, από τα πολεμικά μέτωπα και το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης.
Στην ΕΠΟΝ οργανώθηκε η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών της Ηλιουπολης.
Η μεγάλη δραστηριότητα των αντιστασιακών οργανώσεων (ΚΚΕ, ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, Ε.Α, ΕΛΑΣ) προκάλεσε το «ενδιαφέρον» των γερμανικών αρχών κατοχής και των ντόπιων συνεργατών τους (ταγματασφαλιτών, χητών, μπουραντάδων και παπαγιώργηδων, κ.α). Σε μια από τις επιδρομές που πραγματοποίησαν στις Ηλιούπολη το καλοκαίρι του 1994, συνέλαβαν το γραμματέα της Κομματικής Οργάνωσης του ΚΚΕ Νίκο Γιαταγατζή (Μαύρο), στη περιοχή του Αγίου Νικολάου, λίγο πάνω από τη σημερινή οδό Κοτζιά. Ο Γιαταγατζής είχε συναντηθεί στα Κανάρια με το γραμματέα της ΕΠΟΝ Ηλιούπολης και στη συνέχεια ξεκίνησε για την Αργυρούπολη. Τον εκτέλεσαν επί τόπου, βασανιστικά, χτυπώντας τον με τα κοντάκια των όπλων και τις ξιφολόγχες. Ο Νίκος Γιαταγατζής (σύμφωνα με τη μαρτυρία του Επονίτη Ηλία Μαχαιρόπουλου) είναι θαμμένος στο χώρο του 2ου Δημοτικού Σχολείου. Αλλά για την ΕΠΟΝ της Ηλιούπολης και το κίνημα Εθνικής Αντίστασης στη πόλη μας, θα έχουμε την ευκαιρία να μιλήσουμε και σε επόμενο σημείωμα μας.
Για μια λαϊκή παιδεία
Το 1944 υποβλήθηκε στη γραμματεία παιδείας της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ)- δηλαδή στο υπουργείο παιδείας της κυβέρνησης του βουνού- το «Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας», εμπνευστής του οποίου ήταν ο Δημήτρης Γληνός ενώ το είχαν επεξεργαστεί δύο ομάδες εκπαιδευτικών: η μία δίπλα στο ΕΑΜ και η άλλη δίπλα στην ΕΠΟΝ. Από αυτό το σχέδιο (που θα άξιζε να το μελετήσει ολόκληρο κάθε έλληνας πολίτης, οι νέοι και οι νέες αυτής της χώρας) και ειδικότερα από το μέρος των θέσεων που επεξεργάστηκε η ΕΠΟΝ αναδημοσιεύουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα σχετικά με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση:«Είναι φανερό- αναφέρεται στο σχέδιο- ότι ζητούμε να δοθεί στο βαθμό αυτό της παιδείας, σωστή βάση και νέα μορφή, επειδή πραγματικά απ'' αυτό το βαθμό περιμένουμε να πάρουμε τα εφόδια, για να γίνουμε άξιοι του ιστορικού μας ρόλου, να θεμελιώσουμε δηλαδή τη λαϊκή δημοκρατία και πιο πέρα να εργαστούμε δημιουργικά, για να κάμουμε τη χώρα μας πρωτοπόρα στον πολιτισμό.
Μιλούν συχνά για σχολείο έξω της πολιτικής. Εμείς το βλέπουμε καθαρά πως δεν υπάρχει σχολείο έξω από τη ζωή και έξω από την πολιτική. Όποιος υποστηρίζει το αντίθετο, υποκρίνεται γιατί απλούστατα είναι αδύνατο ολόκληρη η εργασία, η μορφωτική και η κοινωνική, να μείνει έξω από την πολιτική.
Εμείς οι νέοι, τα παιδιά του εργαζόμενου λαού, δε θέλουμε ο 2ος βαθμός της παιδείας να μας μορφώνει έτσι, ώστε να γινόμαστε καταφρονητές της εργασίας, δε θέλουμε να μας γεμίζει το κεφάλι με χίλιες δυο γνώσεις αμφίβολης ποιότητας και να μας αποξενώνει από την πραγματικότητα. Χρειαζόμαστε βέβαια και μάλιστα πάρα πολύ, μια γερή πνευματική μόρφωση, όμως όχι "διακοσμητική" παρά μεθοδική, επαγγελματική, που δεν θα είναι στενά τεχνική παρά επιστημονική. Η χώρα μας έχει ανάγκη να αναπτύξει γερό τεχνικό πολιτισμό, η Λαϊκή Δημοκρατία πρέπει να δημιουργήσει νέα τεχνική, πνευματική, οικονομική και ηθική οργάνωση της εργασίας. Και θα το πετύχει αυτό, αν μας μορφώσει ο δεύτερος βαθμός της παιδείας μέσα στην παραγωγή και για την παραγωγή, την τεχνική και την πνευματική, προσαρμόζοντας τα προγράμματά του και τις μέθοδές του σ'' αυτή. Πρέπει να μας κάμετε, εμάς τα παιδιά του δουλευτή λαού, όχι μόνο δημιουργικούς παραγωγούς, αλλά και άξιους διοικητές και διευθυντές της παραγωγής.Πρέπει ο δουλευτής λαός κι η νεολαία ν'' αναλάβουμε πια την ευθύνη της οργάνωσης της παραγωγής για το καλό και σε όφελος του συνόλου, πράγμα που δεν γίνηκε ποτέ ως τα τώρα. Ο λαός παράγει, μα τη διοίκηση, την οργάνωση και την εκμετάλλευση της παραγωγικής εργασίας την παίρνει στα χέρια της μια μικρή μειονότητα, για να μπορεί να καρπωθεί, μόνη αυτή, τα οφέλη της. Γι'' αυτό τη μέση παιδεία τη φυλάγει μόνο για τα παιδιά της η φαυλοκρατική ολιγαρχία.
Αυτή τη ριζική αλλαγή ζητούμε μέσα από στο δεύτερο βαθμό της παιδείας, για να βοηθήσει κι αυτός να οργανωθεί ελεύθερη κοινωνία, κύρια της δουλειάς της και των μόχθων της και ν'' αναπτυχθεί μέσα της η σωστή τεχνική, η σωστή επιστήμη, η σωστή διοίκηση. Έτσι μόνο, σαν γίνει δηλαδή ένας βαθμός της παραγωγής, η μέση παιδεία θα μπορέσει να παίξει ενεργητικό ρόλο μέσα στη γενική ανοικοδόμηση. Μόνο έτσι θα βρει η μέση παιδεία τον προορισμό της και θα υπηρετήσει το δουλευτή λαό... Ο δεύτερος λοιπόν βαθμός της παιδείας, από τα πράγματα, πρέπει να μας δώσει την κατάλληλη επαγγελματική και επιστημονική κατάρτιση. Ως τώρα ζητούσε με την εγκυκλοπαιδική μόρφωση, μέσα από τα βιβλία, να μας ετοιμάσει κατά κανόνα παρασιτικούς πολίτες, ενώ εμείς ζητούμε να μας ετοιμάσει δημιουργικούς πολίτες μέσα στην παραγωγική δουλειά...»
Πέτρινα χρόνια
Τα χρόνια που ακολούθησαν μετά την απελευθέρωση στάθηκαν πέτρινα για το κόσμο της Αντίστασης. Ο ΕΠΟΝίτης ποιητής Κώστας Γιαννόπουλος, μετά την απελευθέρωση έγραψε μια ποιητική τριλογία: «Το τελευταίο τραγούδι», «Νύχτες», «Από την απομόνωση». Η τριλογία βραβεύτηκε στο 3ο Παγκόσμιο Φεστιβάλ της Νεολαίας (1951), αλλά ο ποιητής δεν ζούσε για να παραλάβει το βραβείο του. Εκτελέστηκε στην Αίγινα το 1948, για τη συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση. Στο τελευταίο γράμμα του από το κελί της απομόνωσης των μελλοθανάτων ο Κώστας Γιαννόπουλος έγραψε το «Τελευταίο τραγούδι» :
«Διάπλατα, νιότη, τίναξε και σήκωσέ μας/, τέτοιοι ουρανοί, βαθιοί ουρανοί, δεν είδαμε ποτέ μας./ Ω! τώρα πια δεν είμαστε οι ανήμποροι κι αδύναμοι/ κι ούτε ένα σφίξιμο κανείς δε νιώθει στην καρδιά του./ Γυρτός κανείς, δειλός κανείς/ μονάχα ψηλομέτωποι,/ αγέρωχοι ανοίγουμε τα κάστρα του θανάτου./ Κι έτσι σεμνοί και αγέρωχοι σε μια καρδιά και δύναμη/ τα κάστρα του γκρεμίσαμε και σαν αϊτοί περνάμε./ Κι αφού στη φλόγα λιώσαμε κι όλοι μας σβήσαν οι καημοί, να με τον ίδιο θάνατο - το θάνατο πατάμε».
Ο ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΝ
Με τη χρυσή της νιότης πανοπλία,
το θάρρος, την ορμή, τη λεβεντιά,
πετάμε στον αγώνα, στη θυσία,
για την Ελλάδα, για τη λευτεριά.
Καμαρωτά, χαρούμενα τα νιάτα,
σαν σε χορό, βαδίζουν πάντα εμπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γιομάτα,
κ'' είναι το πέρασμα τους όλο φως.
Τα νιάτα είμαστε μείς, της γης η ελπίδα,
αλί του π'' αντικρύ μας θα σταθεί.
Μελίσσι από την κάθε μια πατρίδα,
κινάμε να λυτρώσουμε τη γη.
Στο φράχτη της σκλαβιάς, το πέρασμά μας
μια καταλύτρα θάν, νεροσυρμή.
Το δίκιο, η λευτεριά, για σύνθημά μας,
ποιος θα μας αντικόψει την ορμή;
Των ταπεινών τον πόνο και τη θλίψη
του σκλάβου τη βαθιά την οιμωγή
από τη γη, θα κάμουμε να λείψει
για να γενεί χιλιόμορφη η ζωή.
Καμαρωτά, χαρούμενα τα νιάτα,
σαν σε χορό, βαδίζουν πάντα εμπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γιομάτα,
κ'' είναι το πέρασμα τους όλο φως.
Αύγουστος 1943.
Περικλής Καπετανόπουλος
